W każdej grupie przedszkolnej może zdarzyć się jedno lub więcej dzieci wykazujących skłonność do wybuchów złości i agresywnych zachowań. Taka sytuacja wymaga niezwłocznych i zdecydowanych działań zmierzających do udzielenia dziecku właściwej pomocy i uchronienia pozostałych przed skutkami jego agresji.
Agresja w swojej aspołecznej, destruktywnej postaci stanowi poważny problem nie tylko dlatego, że dziecko nadmiernie agresywne zagraża innym. Psychologowie przestrzegają, że również agresor jest zagrożony odrzuceniem przez społeczeństwo i rówieśników, niskim rozwojem umiejętności interpersonalnych i społecznych, zaniżonym obrazem własnej wartości, a także problemami z tożsamością i identyfikacją.
Na początku wieku przedszkolnego dziecko nie jest jeszcze zdolne do kontrolowania swoich reakcji emocjonalnych i nie odczuwa takiej potrzeby. Agresja w tym wieku ma często charakter spontaniczny. Nie towarzyszy jej wyraźna tendencja szkodzenia, niszczenia, wyrządzenia krzywdy. Zazwyczaj dzieci te zdają sobie sprawę z możliwości wystąpienia takich skutków, a nawet niewłaściwości czynu. Dopiero od drugiej połowy wieku przedszkolnego można zaobserwować początki kontroli emocji. Jest to dobry czas, aby udostępnić dziecku wzory radzenia sobie z emocjami, a także czas na stopniowe uświadamianie dziecku, jaką moc i skutki - zarówno negatywne, jak i pozytywne - mogą mieć kontakty fizyczne i społeczne.
Agresja w psychologii jest uznawana za naturalne zachowanie, za którego pomocą ludzie – zarówno dzieci, jak i dorośli – próbują sobie radzić z emocjami. Często występuje u dzieci, gdyż nie mają jeszcze wypracowanych mechanizmów radzenia sobie ze złością i wyładowują ją najczęściej poprzez zachowania agresywne – krzyk czy przemoc. Uważa się, że agresja – to objaw słabości, a nie siły. Dziecko jest agresywne, nie dlatego, że chce pokazać swoją dominację i zaznaczyć swoją siłę, ale dlatego, że jest słabe i w ten sposób woła o pomoc, bo nie potrafi inaczej radzić sobie z własnymi emocjami. A to właśnie od problemów z nazwaniem i przepracowaniem swoich emocji, budzi się agresja.
Agresywne dziecko to problem – nie tylko dla rodziców, ale też całego jego najbliższego otoczenia – negatywne skutki przebywania z agresywnym dzieckiem odczuwają też nauczyciele w przedszkolu, a także inne dzieci. Jak radzić sobie z agresją u dzieci?
Nie starajmy się stłumić czy zabraniać dziecku wyrażania złości. Hamowana w ten sposób agresja i tak znajdzie swoje ujście. Jej wybuch może być wtedy o wiele większy i skierowany na samego siebie. Nie należy tłumić emocji dziecka siłą. Zamiast tego należy mu pomóc. Warto nauczyć dziecko nazywać emocje i pokazać, że łączą się one z konkretnym zachowaniem. Trzeba podpowiadać rozwiązania, z których może skorzystać, zamiast zachowywać się agresywnie. Dziecko musi się nauczyć, że złość jest jak najbardziej naturalną emocją i nie należy się jej wstydzić. Nadal jednak nie wolno mu robić wszystkiego, na co ma ochotę pod wpływem złości. Warto pokazać dziecku, co może robić, jeśli chce rozładować swoje emocje, np. tupać, rysować po kartce czy rzucić poduszką (nie w inną osobę i nie po to, by zrobić komuś krzywdę).
Rodzic powinien przede wszystkim wykazać się cierpliwością – dziecko potrzebuje czasu, by zacząć stosować się do tego typu reguł i nauczyć nowych zasad. Potrzebuje też czasu, by zacząć reagować w odpowiedni sposób także, gdy emocje zaczynają brać nad nim górę. Należy zadbać o to, by dziecko miało odpowiednio wysoką samoocenę – dziecko, które nie ma problemów z akceptacją samego siebie rzadziej jest agresywne, bo zna swoją wartość i nie musi odwoływać się do agresji.
Przyczyny agresji u dzieci mogą mieć różne podłoże. Dziecko może uczyć się agresywnego zachowania, gdyż obserwuje agresywnych dorosłych, np. podczas częstych kłótni lub obserwuje przemoc domową. Może odczuwać frustrację jeśli nigdy nie czuje się dość dobre, czuje ciągłą presję rodziców, by być jak najlepszym i odnosić ciągłe sukcesy. Agresywne zachowania może powodować także ciągła kontrola, zawyżone oczekiwania, ciągłe porady, upomnienia i pouczenia. Dziecko może być też agresywne, bo ma problemy, np. rozwód rodziców, pojawienie się młodszego rodzeństwa, choroba członka rodziny. Warto rozmawiać z dzieckiem o jego zachowaniu, spróbować zrozumieć dlaczego jest agresywne i co budzi w nim tak skrajne emocje.
Jeśli zachowanie dziecka niepokoi rodzica lub nie wie jak z nim postępować, warto porozmawiać z wychowawczynią w przedszkolu, skonsultować się z terapeutą pedagogicznym lub psychologiem dziecięcym.
Warto przeczytać: